Αναρτήσεις
Kάτω από το Ολυμπιακό Χωριό, και σε βάθος 30 - 40 μέτρων, ξεκινούν υπόγειες στοές που κατασκευάστηκαν κατά τα ρωμαϊκά χρόνια αλλά και στις αρχές του 20ού αιώνα, με σκοπό να μεταφέρεται από το εσωτερικό τους πόσιμο νερό στην Αθήνα. Επικοινωνούν με την επιφάνεια μέσω βαθιών πηγαδιών. Τα στόμια μερικών, βρίσκονται σήμερα καλυμμένα εντός του χωριού, όμως οι περισσότεροι από τους κατοίκους αγνοούν τη σημασία τους, και φυσικά την ύπαρξη του Αδριάνειου Υδραγωγείου στο οποίο ανήκουν...
Επί
δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη, και υπό τη διεύθυνση του μηχανικού
Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, πραγματοποιήθηκε -ξεκινώντας από το 1900- επιμελής
καθαρισμός και επισκευή του Αδριάνειου Υδραγωγείου, από τη θέση Δήμογλι στο σημερινό
Ολυμπιακό Χωριό μέχρι τη θέση Ψαλίδι Αμαρουσίου (σε μήκος 15 χιλιομέτρων),
προκειμένου να λυθεί -έστω και προσωρινά- το πρόβλημα λειψυδρίας που
αντιμετώπιζε η Αθήνα.
Μετά από μελέτη της
τεχνικής υπηρεσίας του Δήμου, και πιο συγκεκριμένα έκθεση του Πρωτοπαπαδάκη
«περί της καταστάσεως των υδραγωγείων και των απαραίτητων ενεργειών», αποφασίστηκε
η εκτέλεση νέων υδραυλικών εργασιών σε πολλά σημεία του Αδριάνειου Υδραγωγείου.
Μία από αυτές ήταν η προέκτασή του από τη θέση όπου ξεκινούσε η αρχαία υπόγεια σήραγγα
στο Δήμογλι. Η συγκεκριμένη εργασία διάρκεσε
όλο το έτος 1901, και ξαναξεκίνησε -μετά από διακοπή- το 1903, τελειώνοντας το
Σεπτέμβριο του 1904.
Κατασκευάστηκε υπόγεια στοά μήκους 320 μέτρων σε βάθος 33 μέτρων από την επιφάνεια, με επτά πηγάδια κατά το μήκος της («Οι δήμαρχοι των Αθηνών» Παρασκευόπουλος, 1907). Η σήραγγα αυτή συνέβαλλε στο φρέαρ 299, στο πέρας δηλαδή της κεκλιμένης στοάς (βλ. ημερολόγιο εξερεύνησης), σε βάθος 30,5 μέτρων. Τα επτά πηγάδια δεν ήταν όλα στην ίδια ευθεία. Κατασκευάστηκαν πέντε με κατεύθυνση ΒΑ, στο τέταρτο εκ των οποίων συνέβαλλε μικρή παράπλευρη στοά κατευθυνόμενη ΒΔ.
Στο σχέδιο της ΕΥΔΑΠ (ΕΕΥ) τα φρέατα αυτά φέρουν αρίθμηση 299 1Α – 299 7Α. Το πηγάδι 4Α είναι ο κόμβος συμβολής, και τα δύο παράπλευρα φέρουν τους αριθμούς 5Α και 6Α, ενώ 7Α είναι το τελευταίο αυτής της φάσης κατασκευής. Ο Α. Παππάς (1999, «Η ύδρευσις των αρχαίων Αθηνών») αναφέρει ότι επί του εδάφους είχε βρεθεί και τρίτος φανός της μικρής ΒΔ διακλάδωσης, που δεν απεικονίζεται στα σχέδια ULEN – ΕΕΥ. Ο ίδιος δίνει αποστάσεις των δύο πρώτων φανών του μικρού ΒΔ κλάδου 43 και 50 μέτρα αντίστοιχα μεταξύ τους (βλ. σχέδιο), ενώ ο τρίτος που καταγράφτηκε επί τόπου, δίνεται σε απόσταση 63 m από τον δεύτερο. Έτσι προκύπτει συνολικό μήκος της στοάς 156 m.
Φρέαρ 299 4Α
Σήμερα
οι φανοί αυτοί δεν σώζονται. Αντιθέτως υπάρχει το φρέαρ 299 4Α (1,30x2,10), και
η κατάβαση σε αυτό (βάθος 31 m) επιβεβαίωσε την ύπαρξη της συμβολής του μικρού
ΒΔ κλάδου. Οι χαμηλές στοές, ύψους 1,20 m η κύρια και ενός μέτρου η μικρή,
είναι διανοιγμένες με το σύνηθες πλάτος των 50 cm, ενώ στα τοιχώματά τους
διακρίναμε χτιστή επένδυση, που έγινε αντιληπτή στη θέση της συμβολής.
Ανάντη στοά (προς το φρέαρ 299 7Α)
Παράπλευρη στοά (προς το φρέαρ 299 5Α)
Βρέθηκαν πλημμυρισμένες με φαινομενικά
στάσιμο νερό ύψους 1 m, γεγονός που δικαιολογείται από το μπαζωμένο πηγάδι 299
1Α στο οποίο μετρήθηκε βάθος 24,5 m, ενώ θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 30. Να
σημειώσουμε εδώ, ότι το βάθος 33 μέτρων που αναφέρει ο Παρασκευόπουλος, ενδεχομένως
να αντιστοιχούσε στο μέγιστο βάθος της στοάς στην (πρώτη) φάση κατασκευής που
περιγράφει (φρέαρ 299 7Α).
Κατάντη στοά (προς το φρέαρ 299 3Α)
Σήμερα
στον (χαμένο) φανό 299 συμβάλλει ένας ακόμη μικρός υδρομαστευτικός κλάδος με
κατεύθυνση προς τα δυτικά, ο οποίος πρέπει να είναι ενεργός, τροφοδοτώντας το
υδραγωγείο με νερό, που διέρχεται -όπως διαπιστώθηκε επιτόπου- κάτω από τα
μπάζα του χαμένου φανού 298. Βέβαια, μεγάλη ποσότητα του νερού αυτού προέρχεται
από τον ΒΑ κλάδο που εξετάζουμε. Παρ’ όλο που το 299 1Α είναι κλεισμένο από 5
τουλάχιστον μέτρα μπάζα, το νερό περνά κάτω από τη βάση τους. Ο Α. Παππάς
αναφέρει ότι οι παραπάνω σύγχρονοι υδρομαστευτικοί κλάδοι στο σημερινό
Ολυμπιακό Χωριό, κατασκευάστηκαν στο διάστημα 1902-1908, εκτός από τον δυτικό,
που φέρεται να κατασκευάστηκε μετά το 1915.
Ούτε αυτού του κλάδου τα φρεάτια
υπάρχουν σήμερα στην επιφάνεια του εδάφους. Κατά τον Παππά ήταν τέσσερα, με
μεταξύ τους αποστάσεις (ξεκινώντας από τη συμβολή στο φρ. 299): 45, 35, 48 και
49 m, δηλαδή συνολικό μήκος στοάς 177 m, ενώ κατά την ΕΕΥ (βλ. σχέδιο) ήταν
τρία, με αποστάσεις που δεν αναγράφονται, αλλά μοιάζουν τέτοιες που να
συμφωνούν με τον Παππά, απλά να έχει παραλειφθεί το πρώτο φρέαρ (χονδρικώς από
το 299: 80, 50 ,50 μέτρα).
Χάρτης Αν. Παππά
Στα φρέατα αυτά, κατά το σχέδιο του Παππά, κατάληγαν
υδρομαστευτικές μικρές στοές από τα βόρεια, κάτι που δεν έχει επιβεβαιωθεί.
Τέλος κατά τον Horne, ο κλάδος αυτός παρουσιάζεται με τρεις χαμένους φανούς, σε
θέσεις που δεν συμφωνούν επ’ ακριβώς με τις δύο προαναφερόμενες πηγές. Η
καταγραφή του πάντως θεωρείται γενικότερα έγκυρη, καθώς είναι η πιο πρόσφατη
(2009) και έχει επιβεβαιωθεί στις περισσότερες θέσεις, παρ’ όλο που φαίνεται
-ίσως- να παρουσιάζει και μερικές ανακρίβειες.
Β΄ φάση κατασκευής της στοάς
Επιστρέφουμε
τώρα στον ΒΑ κλάδο, του οποίου την πρώτη φάση κατασκευής εντοπίσαμε
(Παρασκευόπουλος,1907) και περιγράψαμε παραπάνω. Περιλάμβανε τα φρεάτια ως το
299 7Α, που είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το
τέλος του 1904. Παρατηρώντας το χάρτη της ΕΥΔΑΠ, αντιλαμβάνεται κανείς
ότι η διεύθυνση της χάραξης μετά το φρ. 299 7Α αλλάζει. Προφανώς λοιπόν, τα
υπόλοιπα φρεάτια ανοίχθηκαν σε δεύτερη φάση κατασκευής, που πρέπει να
πραγματοποιήθηκε το έτος 1908, με σκοπό την περεταίρω ενίσχυση της συμβολής των
έργων αυτών στην παροχή του Αδριανείου, που με την πρώτη προσπάθεια φάνηκε να
είναι ικανοποιητική.
Αναφερόμαστε
λοιπόν, σε οκτώ ακόμη πηγάδια (299 8Α – 299 15Α) ανοιγμένα σε ευθεία χάραξη, σε
αποστάσεις 50 και 100 περίπου μέτρων μεταξύ τους (βλ. σχέδιο), που καταλήγουν
-κατά τον Παππά- σε ένα τελευταίο φρέαρ-δεξαμενή (299 16Α), διαφορετικής κατασκευής από
τα υπόλοιπα, που δεν απεικονίστηκε μεν αρχικά στο χάρτη της ΕΕΥ, αλλά όμως η
παρουσία του δεν αμφισβητείται, καθώς το στόμιό του εντοπίζεται και διασώζεται
σήμερα στην ακριβή του θέση. Πρέπει να ήταν ένα μεγάλου μεγέθους φρέαρ από το
οποίο ξεκινούσε η στοά προς τα κατάντη, με ρόλο να συσσωρεύει όσο το δυνατόν
περισσότερο νερό από τα ανώτερα στρώματα του εδάφους. Και σήμερα η κατασκευή
του στο έδαφος διαφέρει από τα υπόλοιπα της σειράς, με το μεγάλης διαμέτρου
στόμιό του να καλύπτεται από μεταλλική σχάρα. Μελλοντική επίσκεψη στο εσωτερικό
του, θα μας αποδώσει τα πραγματικά στοιχεία της κατασκευής του.
Το βάθος των τελευταίων φρεατίων (κατά Παππά – ULEN) φέρεται να είναι από 34 έως 40 μέτρα, κάτι που συμφωνεί με τις προηγούμενες αναφορές που υποθέτουν το φρ. 299 7A στα 33 m. Οπότε το φρέαρ 299 16Α αναμένεται βάθους 40 m. Το συνολικό μήκος της κύριας στοάς του (ολοκληρωμένου) ΒΑ κλάδου είναι 955 περίπου μέτρα, και το τελευταίο της τμήμα εκτείνεται παράλληλα με το όρια του παρακείμενου αεροδρομίου. Ο Παππάς δίνει επίσης την -από σχεδίων της ULEN- ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι οι στοές αυτού του κλάδου έχουν τη δυνατότητα διηθήσεως του νερού (κατακάθιση σωματιδίων), χωρίς να εξηγεί όμως τον τρόπο (βλ. παρακάτω). Τέλος, η ονομασία «αγγλικόν υδραγωγείον» που αναφέρεται για τον συγκεκριμένο κλάδο προερχόμενη από τους περιοίκους, νομίζω ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Επίσκεψη στο εσωτερικό της στοάς (φρ. 299-8Α)
(φωτο: Θωμάς Λαμπρακόπουλος)
Βάθος πηγαδιού: 32 m
Κυκλικής διατομής, με διάμετρο 1,70 m
Το φρέαρ 299-8Α που ήταν μέχρι σήμερα σφραγισμένο με φανό της ΕΕΥ, προφυλάχτηκε από πιθανό μπάζωμα, κατάληξη που δεν στάθηκε δυνατόν να αποφευχθεί για τα περισσότερα από τα φρεάτια των παράπλευρων κλάδων του Δήμογλι. Στο σχεδιάγραμμα σημειώνονται με κόκκινο τα πέντε μόλις φρεάτια που έχουν σήμερα διασωθεί.
Η αποσφράγιση πραγματοποιήθηκε με σκοπό την ανακατασκευή του φανού με ασφαλέστερο τρόπο, ωστόσο μας έδωσε την ευκαιρία να επισκεφτούμε τη σήραγγα του μεγάλου (ΒΑ) κλάδου, της οποίας τα χαρακτηριστικά ήταν μέχρι σήμερα εντελώς άγνωστα. Να πούμε ότι τα δύο πηγάδια (7Α, 9Α) εκατέρωθεν του 8Α, μπαζώθηκαν πιθανότατα κατά την κατασκευή του χωριού το 2004, κάτι που μαρτυρούν οι σωροί χαλικιών που συναντήσαμε στον πυθμένα τους. Παρά το μπάζωμα πάντως, το νερό περνά «φιλτραριζόμενο» κάτω από τα χαλίκια.
Εν ολίγοις, επισκεφτήκαμε 100 περίπου μέτρα της σήραγγας, 50 προς τα κατάντη, και 50 προς τα ανάντη. Τα τοιχώματα αλλού λαξευτά, αλλού λιθόχτιστα, ανάλογα με την κατάσταση του εδάφους στο εκάστοτε σημείο, απέχουν 70 – 80 περίπου cm (πλάτος στοάς), ενώ η οροφή, ενίοτε υποστηριζόμενη με μαρμάρινες πλάκες για τον ίδιο λόγο, διατηρεί στη σήραγγα ένα μέσο ύψος 2 μέτρων, που φτάνει και τα 2,5 κάτω από το πηγάδι, ενώ κατά το ανάντη μήκος, χαμηλώνει. Το νερό, από το οποίο λήφθηκε δείγμα, σε μερικά σημεία έφτανε μέχρι τη μέση.
Κατάντη στοά (προς 299-7Α)
Χτιστά τοιχώματα και πλάκες στην οροφή
Σταλακτίτες πάνω στο χτιστό τοίχωμα
Σταλακτίτες πάνω στο λαξευτό τοίχωμα
Το (χαμένο) φρέαρ 299-7Α (μπαζωμένο)
Ανάντη στοά (προς 299-9Α)
Εδώ το ύψος της στοάς φτάνει τα 2,50 m
Φράγμα, ύψους 50 cm για τη διήθηση του νερού (Παππάς)
Τα λευκά λαξευμένα τοιχώματα...
...και η οροφή, θυμίζουν περιβάλλον ζωντανού σπηλαίου
Το τοίχωμα χτιζόταν όπου το έδαφος ήταν ασταθές
Σταλακτιτοποίηση των τοιχωμάτων
Το (χαμένο) φρέαρ 299-9Α (μπαζωμένο)
Επιστροφή και άνοδος στην επιφάνεια
Υδρομάστευση & σταλακτιτοποίηση
Η στοά είναι κατασκευασμένη κάτω από τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα, δηλαδή μέσα στα υδροφόρα στρώματα της περιοχής. Η
εισροή του νερού στο υδραγωγείο (υδρομάστευση) γίνεται αντιληπτή στα τοιχώματα,
αλλά και κατά μήκος της οροφής της στοάς. Η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει στα μόλις
100-110 χρόνια ζωής του έργου, εντυπωσιακό κατάλευκο σταλακτιτικό διάκοσμο, που
στολίζει τα τοιχώματα και την οροφή ακόμη και όταν αυτά είναι χτιστοί τοίχοι ή
πέτρινες πλάκες, και φαίνεται ότι θα συνεχίσει να εμπλουτίζεται όσο περνούν τα
χρόνια...
Κατάντη: προς την κατεύθυνση της ροής.
Ανάντη: αντίθετα από την κατεύθυνση της ροής.
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology) Συμμετείχαν (299-4Α): Πάνος Γεωργόπουλος, Παναγιώτης Δευτεραίος
Συμμετείχαν (299-8Α): Αλέξανδρος Τσεκούρας, Θεολόγος Τσαλίκογλου, Θωμάς Λαμπρακόπουλος, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
Γ.Π. Παρασκευόπουλος, Οι Δήμαρχοι των Αθηνών (1835-1907), Αθήνα 1907
Αναστάσιος Παππάς, Η ύδρευσις των αρχαίων Αθηνών, Αθήνα 1999
Ευχαριστούμε τον κ. Παντελή και την Κατερίνα για την παρέα και την άψογη συνεργασία με τους φορείς που εκπροσωπούν (Β΄ ΕΠΚΑ, ΕΥΔΑΠ)
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου