ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ. Από το Blogger.
RSS

Υπόγεια Καισαριανή: η Μονή, τα πηγάδια & η "τρύπια" εκκλησία!


"...Είχα περπατήσει περίπου 20 λεπτά, όταν για πρώτη φορά η στοά έγινε ανηφορική. Μέτρησα αρκετά σκαλιά πριν δω ότι η στοά χωριζόταν σε δύο διακλαδώσεις: η μία πήγαινε αριστερά και η άλλη τελείωνε με άλλα σκαλοπάτια προς τα πάνω [..]. Η έξοδος ήταν ένα καλά προφυλαγμένο άνοιγμα που έβγαινε πίσω από μια εκκλησία..." Ι. Γ. Μυστική Αθήνα & Αττική (1999).

Η περιοχή της Καισαριανής εμπλέκεται από παλιά σε ιστορίες υπογείων στοών τόσο της Αθήνας, όσο και “τοπικές”... Η περίφημη θρυλούμενη υπόγεια στοά που ξεκινούσε από το οστεοφυλάκιο κάτω από τον ναό της Μονής Αστερίου, οδηγούσε πίσω από τη μεγάλη εκκλησία της Μονής Καισαριανής, έβγαινε στο ανοικτό εκκλησάκι της Ανάληψης, περνούσε κάτω από τα δύο πηγάδια μικρού τοπικού υδραγωγείου της περιοχής και τελικά κατέληγε στο βαθύ πηγάδι της Μονής του Αγ. Ιωάννη Καρέα, μοιάζει να υπάρχει -ως επί το πλείστον- μόνο στη φαντασία του δημιουργού της. 
Ωστόσο τμήμα της περιγραφόμενης υπόγειας διαδρομής όπως θα διαπιστώσουμε υφίσταται, και αποτελείται από λίγα μόνο μέτρα λαξευτής στοάς και τα δύο πηγάδια του υδραγωγείου, που μοιάζει να σχετίζεται με τη συγκέντρωση των υδάτων της δεξαμενής της εκκλησίας της Αναλήψεως και ίσως και της κρήνης της Μονής Καισαριανής.


Το μυστικό της Μονής Καισαριανής 
Στον χώρο της Μονής μαρτυρούνται -από τα αρχαία χρόνια ήδη- ιερά άλση, ιαματικές πηγές και τόποι λατρείας θηλυκών θεοτήτων. Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα δεικνύουν ότι υπήρχε εκεί συνοικισμός της νεολιθικής εποχής, ενώ αργότερα χτίστηκε στον χώρο αυτό ιερό αφιερωμένο σε κάποια θηλυκή θεότητα (Ρέα, Δήμητρα ή Κυβέλη).


Ας ξεκινήσουμε όμως την περιγραφή μας με μια κατατοπιστική επίσκεψη στη Μονή Καισαριανής, η οποία είναι από μόνη της ένα έργο τέχνης. Ανοικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού που ήταν αφιερωμένος πιθανώς στη θεά Δήμητρα και δικαίως θεωρείται ένας από τους ωραιότερους βυζαντινούς ναούς της Αθήνας. Η Μονή Καισαριανής υπήρξε, για πολλά χρόνια, οικονομικά εύρωστη και διέθετε αξιόλογη βιβλιοθήκη, αλλά το 1833 διαλύθηκε με διάταγμα της Αντιβασιλείας του Όθωνα.

Η είσοδος της Μονής

Ο εξωτερικός οχυρωματικός τοίχος της Μονής

Από τη βυζαντινή περίοδο διατηρούνται το καθολικό, δηλαδή ο κυρίως ναός, και ο λουτρώνας, που ανάγονται στα τέλη του 11ου-αρχές 12ου αι., ενώ δίπλα στο καθολικό υπάρχει και μια μικρότερη εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο. 

Εισόδια Θεοτόκου, Άγιος Αντώνιος και δεξιά ο λουτρώνας

Στο εσωτερικό των Εισοδίων (καθολικό της Μονής)

Το καθολικό, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, φέρει τοιχογραφίες του 18ου αι. και φαίνεται να διαθέτει υπόγειο χώρο για τον οποίο η πρόσβαση βρίσκεται κάτω από μια μαρμάρινη καταπακτή που υπάρχει εντός της εκκλησίας. 




Αν πρόκειται για κάποιο οστεοφυλάκιο ή χώρο αποθήκευσης-κελλάρι, αυτός διαθέτει οπή ως φωταγωγό ή για εξαερισμό και βρίσκεται πίσω από την μεγάλη εκκλησία, όπως ακριβώς αναφέρει και ο "μύθος" της υπόγειας στοάς!


Στον Άγιο Αντώνιο μοιάζει να υπάρχει επίσης είσοδος προς το υπόγειο, από μια παρόμοια μαρμάρινη καταπακτή!

Άγιος Αντώνιος

Ο λουτρώνας με τη σειρά του, δεν μπορεί παρά να σχετίζόταν με το νερό που ρέει στη γνωστή εξωτερική της Μονής κρήνη, καθώς βρίσκεται ακριβώς πίσω από αυτη, όπου υπάρχει μάλιστα και μια μικρή δεξαμενή, στην οποία συγκεντρωνόταν το νερό που τροφοδοτούσε τόσο την κρήνη, όσο και τα λουτρά.

Η είσοδος του λουτρώνα 

Εσωτερικό των λουτρών

Σε μεταγενέστερη χρήση ο χώρος μετατράπηκε σε ελαιοτριβείο


Η μαρμάρινη αυτή κρήνη με τη λαξευμένη μορφή κεφαλής κριαριού, η οποία την εποχή του Εβλιά Τσελεμπή (περιηγήθηκε τον 17ο αιώνα στην Αθήνα), ονόμασε το μοναστήρι "Μονή της Κριαροκεφαλής", βρίσκεται στον προαύλιο χώρο στην ανατολική πλευρά των τειχών της Μονής.


"Το νερό της πηγής δεν είναι πόσιμο"

Το νερό της κρήνης σήμερα, μετά από υγειονομικό έλεγχο της Νομαρχίας Αθηνών του 1993, δεν θεωρείται πόσιμο. Ωστόσο, κατά το παρελθόν θεωρείτο "αγίασμα" με θαυματουργικές ιδιότητες, που συντελούσε στην ίαση πολλών ασθενειών προσφέροντας μάλιστα και ευγονία. Από αιώνων προσέλκυε τους εκλεκτικούς υδροπότες και όσες γυναίκες επιθυμούσαν να κυοφορήσουν.


Το νερό αυτό, αν και θεωρείται πηγαίο, πρέπει να σχετίζεται με το νερό του υδραγωγείο που βρίσκεται ψηλότερα, το οποίο ίσως μεταφέρεται ως εδώ υπογείως...

Βαθύ φρεάτιο που περιέχει νερό και εγκατάσταση βάνας

Το υδραγωγείο της Καισαριανής
Ακολουθώντας τώρα το μονοπάτι που αρχίζει από τη Μονή Καισαριανής και ανεβαίνει προς τα πάνω, συναντάμε μετά από 300 σχεδόν μέτρα και λίγο παραπάνω από την ανοικτή εκκλησία της Ανάληψης, νερό να τρέχει από την είσοδο του υδραγωγείου και δυο πηγάδια που απέχουν μεταξύ τους 15 περίπου μέτρα, τα οποία αποκαλούνται "οι καταβόθρες της Καισαριανής". Μπορεί οι φήμες να ανέφεραν ότι από τον πυθμένα τους περνάει η στοά που συνδέει υπογείως τρία μοναστήρια, αλλά στην πραγματικότητα όμως πρόκειται μόνο για ένα μικρό τοπικό υπόγειο υδρομαστευτικό σύστημα που αποτελείται από λαξευμένες στον βράχο στοές, και τρία τελικά πηγάδια, καθώς εσωτερικά θα δούμε ότι υπάρχει ένα ακόμη. Τα συλλεγόμενα ύδατα τροφοδοτούν μια υπαίθρια δεξαμενή που υπάρχει μερικά μέτρα πιο κάτω, και στη συνέχεια άλλη μία, που βρίσκεται μπροστά στην Ανάληψη.


Η έξοδος του νερού (ακριβώς πάνω από την είσοδο της στοάς)

Τα δύο πηγάδια ή "καταβόθρες", όρος αδόκιμος για φρέατα υδραγωγείου
Ακριβώς κάτω από το πλησιέστερο προς τη Μονή εκ των δύο πηγαδιών, υπάρχει ένα χτισμένο -ως βάση του πηγαδιού- άνοιγμα. 
 

Η σημερινή είσοδος του υδραγωγείου πρέπει να ήταν αρχικά μια μικρή σχισμή στον βράχο, από την οποία έβγαινε το νερό (σαν πηγή ή κρήνη). Αν θεωρήσουμε ότι οι στοές λαξεύτηκαν κατά την αρχαιότητα, η πρόσβαση προς το εσωτερικό τους στη σημερινή της μορφή, μπορούμε να υποθέσουμε ότι διαμορφώθηκε σε μεταγενέστερη φάση για να γίνεται ευκολότερα π.χ. ο καθαρισμός τους, καθώς αρχικά δεν θα είχε νόημα η παρουσία του πρώτου αυτού πηγαδιού.

Το πρώτο πηγάδι, ακριβώς πάνω από την είσοδο του υδραγωγείου


Εισχωρώντας, βρισκόμαστε στον κωνικό χώρο κάτω από το στόμιο του πηγαδιού, βλέποντάς το από πάνω μας σε ύψος τριών μέτρων.

Εδώ, όπως φαίνεται το υπόγειο πέρασμα από πάνω προς τα κάτω

Στη μέση του τεχνητού αυτού θαλάμου, υπάρχει μια λαξευμένη στοά που αρχικά είναι σχετικά στενή με διατομή σχεδόν ορθογωνική. 


Μετά από 15 μέτρα η δίοδος καταλήγει σε ένα δεύτερο κωνικό θάλαμο, όπου σε ύψος 6 μέτρων βρίσκεται το στόμιο της δεύτερης "καταβόθρας".

Όψη από κάτω προς τα πάνω

Το δεύτερο πηγάδι εξωτερικά

Το βάθος του πηγαδιού από πάνω προς τα κάτω

Από εκεί, και σχηματίζοντας γωνία 90 μοιρών ως προς την πρώτη, αρχίζει μια δεύτερη στοά. Και αυτή στην αρχή της μοιάζει ορθογωνική, αλλά προχωρώντας η οροφή της στρογγυλεύει.



Στη συνέχεια, τα τοιχώματα γίνονται όλο και πιο ακανόνιστα, και η στοά δίνει την εντύπωση ότι είναι φυσική σαν μέρος μιας σπηλιάς, με λίγο σταλακτιτικό διάκοσμο, ενώ μπορεί να υπάρχουν και νυχτερίδες!


Λίγα μέτρα πιο πέρα, υπάρχει ένα τρίτος κωνικός θάλαμος πανομοιότυπος με τους προηγούμενους, στην κορυφή του οποίου υπάρχει το στόμιο ενός ακόμη πηγαδιού, κλειστού, το οποίο δεν έχει εντοπιστεί στην επιφάνεια.


Συνεχίζοντας πιο πέρα από τον τρίτο θάλαμο, υπάρχουν δυο δίοδοι, μία προς τα αριστερά και μία προς τα δεξιά.


Ακολουθούμε το δεξί μονοπάτι το οποίο σταματάει 5 μέτρα πιο πέρα σε φυσικό βράχο. Επιστρέφουμε στο αριστερό, που προχωράει για 20 μέτρα, κι έπειτα και αυτό ομοίως σταματάει.



Το γεγονός ότι δεν είναι φραγμένες οι στοές, αλλά σταματούν σε φυσικό βράχο,απορρίπτει τους ισχυρισμούς παλιών ερευνητών ότι συνδέονται με τα μοναστήρια, τα οποία όμως δεν αποκλείεται να διαθέτουν τους δικούς τους υπόγειους χώρους, όπως π.χ. κάποιο οστεοφυλάκιο.



Επιστρέφουμε. Στο κομβικό αυτό σημείο υπήρχαν νερά τα οποία περάσαμε κάπως δύσκολα, με ακραία πατήματα στα δύο στεγνά άκρα του μονοπατιού. (Τα σκουπίδια -δυστυχώς- υπάρχουν παντού όπου υπάρχει πρόσβαση...)


Σε κάποια σημεία των στοών, το πέτρωμα έχει εντελώς σπηλαιοποιηθεί, δημιουργώντας έγχρωμους σταλακτιτικούς σχηματισμούς. Είναι η συνεχιζόμενη λειτουργία της υδρομάστευσης και το πέρασμα του νερού από την οροφή και τα τοιχώματα που τα δημιουργεί όλα αυτα!

Έξοδος

Η δεξαμενή όπου καταλήγει το νερό του υδραγωγείου

Το μοναχικό εκκλησάκι της Ανάληψης
Η "τρύπια" εκκλησία, όπως τη λένε κάποιοι, γνωστή και ως αγίασμα, επειδή στο ιερό της κατέληγε και ανέβλυζε νερό προερχόμενο από το πιο πάνω υδραγωγείο, είναι ένα κτίσμα κοίλο, ανοιχτό και καταστόλιστο από αφιερώματα και αναθηματικές εικόνες. Το εκκλησάκι αυτό της Ανάληψης στην πραγματικότητα μοιάζει να είναι μια μεσαιωνική κατασκευή, ίσως μια στεγασμένη κρήνη υδροληψίας, που μετατράπηκε σε εκκλησία με την πάροδο του χρόνου.  



Εντός του ιερού, διατηρείται η πρόσβαση σε μια μικρή μεσαιωνική μάλλον δεξαμενή που δεχόταν το νερό του “αγιάσματος”, από την οποία ξεκινά μια χαμηλή υπόγεια δίοδος, κάτι που ήταν αρκετό ώστε να συνδέσει και το εκκλησάκι με τους θρύλους των υπογείων στοών της περιοχής! 


Η πρόσβαση προς την υπόγεια αυτή δεξαμενή, που είναι γεμάτη σήμερα με πεταμένες εικόνες και σκουπίδια, βρίσκεται καλυμμένη στα δεξιά του ιερού, 



Η μικρή δεξαμενή φέρει κονίαμα, ενώ βλέπουμε και παλιές στάθμες ύδατος

Από τον πυθμένα της ξεκινά λοιπόν μια στενή και πολύ χαμηλή υπόγεια δίοδος που φαίνεται πως οδηγούσε τα νερά στην παρακείμενη εξωτερική ανοικτή δεξαμενή περνώντας κάτω από το δάπεδο της εκκλησίας, αποτελώντας δηλαδή ένα κανάλι καλυμμένο με πλάκες οι οποίες διακρίνονται εξωτερικά στο έδαφος. Το κανάλι αυτό όμως δεν φαίνεται να είχε εξαρχής νόημα, ειδικά αν η αρχή του βρισκόταν στον πυθμένα της δεξαμενής του ιερού, καθώς θα την άδειαζε αμέσως. Αν ξεκινούσε ψηλότερα, τότε θα μπορούσε να έχει ρόλο αγωγού υπερχείλισης.

Η παλαιά υπόγεια πηγή, το νερό της οποίας δεχόταν η μικρή δεξαμενή του ιερού

Όμως, κρίνοντας από τα παλιά ίχνη παρουσίας νερού που ανέβλυζε από το έδαφος στα τοιχώματα  (προηγούμενη φωτο), μπορούμε να θεωρήσουμε ότι υπήρχε αρχικά κάτω από το σημερινό δάπεδο του ιερού ένας μικρός υδρομαστευτικός "θάλαμος", η πηγή ας πούμε, που μάζευε και διοχέτευε τα νερά στη δεξαμενή του ιερού, η οποία κατασκευάστηκε για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Αργότερα, όταν ίσως ο χώρος άρχισε να αποκτά ιερό χαρακτήρα, κατασκευάστηκε το κανάλι της επόμενης φωτογραφίας, που φαίνεται εξάλλου ότι αποτελεί πολύ πιο σύγχρονη κατασκευή, για να οδηγεί τα νερά εκτός της εκκλησίας, συγκεντρώνοντάς τα στην εξωτερική δεξαμενή. Σήμερα, το τμήμα αυτό έχει παρακαμφθεί, οπότε και είναι στεγνό, αφού τα νερά από τη δεξαμενή του υδραγωγείου οδηγούνται κατ' ευθείαν μέσω σωληνώσεων στην εξωτερική δεξαμενή της Ανάληψης.


Έξοδος... 


Το συμπέρασμα είναι ότι και αυτή η "μυστική" υπόγεια δίοδος δεν οδηγεί οπουδήποτε αλλού, παρά μόνο λίγα ακόμη μέτρα πιο κάτω...


Επίλογος
Η έρευνα σχετικά με τις υπόγειες στοές, τα υπόγεια νερά, τις πηγές, τα πηγάδια, το υδραγωγείο και τον λουτρώνα της Καισαριανής δεν έχει ολοκληρωθεί, οπότε η συγκεκριμένη παρουσίαση κάθε άλλο παρά πλήρης μπορεί να θεωρηθεί. Επιφυλασσόμεθα στο μέλλον να παρουσιάσουμε περισσότερα έγκυρα πρωτογενή στοιχεία.

Επιμέλεια κειμένου*, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Πηγές:
2. Ι. Γιαννόπουλος, "Μυστική Αθήνα & Αττική", Αθήνα 1999
3. Ομάδα Έρεβος"Oι καταβόθρες της Καισαριανής"
4. Α. Παππάς, "Η ύδρευσις των αρχαίων Αθήνών", Αθήνα 1999
5. Β. Στάμος, "Υπόγεια Αθήνα; Η συνομωσία ενός μύθου", Αθήνα 2003

*Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες και κείμενα τόσο από τις παραπάνω πηγές, όσο και πρωτότυπα συμπεράσματα που προέκυψαν από έρευνα του γράφοντα και της ομάδας.

Συμμετείχαν: Γεωργία Μπουρμπούλη, Παναγιώτης Δευτεραίος



  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου